Σήμερα τα μικροπλαστικά αναδεικνύονται ως ένα σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα με επιπτώσεις στην υγεία, την οικονομία και κοινωνία. Ως μικροπλαστικά χαρακτηρίζονται τα θραύσματα πλαστικού ή ίνες από πλαστικό, των οποίων το μέγεθος είναι μικρότερο από πέντε χιλιοστά (μεγέθους 5mm-1μm). Αν και πολύ μικρά σε μέγεθος, εντούτοις τα πλαστικά απορρίμματα σε όλες τις μορφές και μεγέθη, αποτελούν μία από τις πιο σοβαρές απειλές για τα θαλάσσια οικοσυστήματα σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Σύνδεσμο Πλαστικών Πρώτων Υλών (PlasticsEurope) και το UNEP η παγκόσμια παραγωγή του πλαστικού σήμερα εκτοξεύτηκε στους 400 εκατομμύρια τόνους ετησίως. Υπολογίζεται ότι 1.000 ποτάμια ευθύνονται για σχεδόν το 80% των παγκόσμιων ετήσιων πλαστικών ποτάμιας προέλευσης που καταλήγουν στον ωκεανό, και κυμαίνονται μεταξύ 0,8 και 2,7 εκατομμύρια τόνους ετησίως, με τα μικρά αστικά ποτάμια να είναι μεταξύ των πιο ρυπογόνων.

Κύρια πηγή των μικροπλαστικών αποτελούν τα πλαστικά απορρίμματα που καταλήγουν στη θάλασσα μέσω των αγωγών αστικών λυμάτων, τα οποία διασπώνται μέσω των χημικών και φυσικών διεργασιών σε μικρότερα κομμάτια και σωματίδια ή ίνες. Ακόμη μια πηγή μικροπλαστικών είναι και τα συνθετικά ενδύματα, από τα οποία απελευθερώνονται σε κάθε πλύση περίπου 1.900 μικροπλαστικές ίνες στο αποχετευτικό σύστημα και κατ’ επέκταση στο θαλάσσιο οικοσύστημα. Εκτός από αυτές τις δύο αυτές πηγές, το μικροπλαστικό διοχετεύεται και άμεσα στο περιβάλλον με μια ακόμη πιο επικίνδυνη μορφή, την μορφή των πλαστικών μικροσφαιριδίων, δηλαδή μικροσκοπικών σωματιδίων σκληρού πλαστικού που χρησιμοποιούνται σε προϊόντα προσωπικής φροντίδας και είναι σχεδόν πάντα μικρότερα του 1 χιλιοστού.

Πρόκειται για πλαστικά βιομηχανικά προϊόντα (π.χ. καλλυντικά, σαμπουάν, αποσμητικά), τα οποία αποτελούνται από διάφορες μορφές πλαστικού όπως το πολυαιθυλένιο (ΡΕ), πολυπροπυλένιο (ΡΡ), τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο (ΡΕΤ), πολυμεθύλιο (PMMA) και νάιλον. Μετά τη χρήση των προϊόντων αυτών, τα μικροσφαιρίδια διέρχονται κατευθείαν από τα δίκτυα αποχέτευσης, καθώς είναι πολύ μικρά για να συγκρατηθούν από τα φίλτρα που συνήθως χρησιμοποιούνται στις μονάδες επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, και καταλήγουν σε ποταμούς και ρέματα, με τελικό προορισμό τις θάλασσες και τους ωκεανούς, όπου διατηρούνται για δεκαετίες.

Ο καθένας από εμάς ελευθερώνει καθημερινά στο περιβάλλον κατά μέσο όρο 2,4 mg μικροπλαστικών, τα οποία τελικά καταλήγουν στη θάλασσα, είτε τα λύματα υποβάλλονται σε επεξεργασία είτε όχι, γιατί παρόλο που μεγάλος όγκος αυτών καταλήγει σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων, η αποκομιδή τους δεν είναι εφικτή με τη σημερινή τεχνολογία. Πολλά τέτοια μικροπλαστικά έχουν βρεθεί σε όλους τους θαλάσσιους οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών αλιευτικών ειδών (ψάρια, καβούρια, μύδια κ.λπ.). Η κατανάλωση τους αυτή από τους θαλάσσιους οργανισμούς, έχει ως αποτέλεσμα να τους οδηγεί σε θάνατο με ταχύτερο ρυθμό από αυτόν που αναπαράγονται, να επιβραδύνει την κίνησή τους και να αμβλύνει τις αισθήσεις τους με συνέπεια να είναι πιο ευάλωτοι στους φυσικούς θηρευτές τους. Ειδικότερα, η κατάποση των μικροπλαστικών επιβραδύνει την ανάπτυξη και αλλοιώνει τη διαδικασία έκκρισης των χημικών ουσιών που προειδοποιούν τα ψάρια για την παρουσία θηρευτών, κάνοντάς τα ευκολότερη λεία για αυτούς. Τα μικροπλαστικά δεν μπαίνουν μόνο στην τροφική αλυσίδα των ψαριών, αλλά επηρεάζουν και την ίδια τους τη συμπεριφορά και αυξάνουν ακόμα περισσότερο τη θνησιμότητά τους. Συνεπακόλουθο, η κατανάλωση των ψαριών από τους ανθρώπους να έχει ως αντίκτυπο επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων. Έχουν βρεθεί μικροπλαστικά σε φαγητά και ποτά, όπως είναι οι μπύρες, το μέλι αλλά και το πόσιμο νερό.

Να θυμίσουμε σε αυτό το σημείο ότι τα μικροπλαστικά έχουν ενοχοποιηθεί για διάφορες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία όπως είναι για παράδειγμα ο ρόλος τους ως «ορμονικοί διαταράχτες». Τα μικροπλαστικά στη συνέχεια μετατρέπονται σε νανοπλαστικά συνεχίζοντας να επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία. Μία αμερικάνικη έρευνα διαπίστωσε πρόσφατα πως το εμφιαλωμένο νερό περιέχει «εκατοντάδες χιλιάδες αόρατα νανοπλαστικά» που μπορούν να περάσουν από τα έντερα και τους πνεύμονες απευθείας στην κυκλοφορία του αίματος. Στη συνέχεια μπορούν να καταλήξουν σε όργανα, όπως η καρδιά και ο εγκέφαλος, ή και μέσω του πλακούντα ακόμα και στα σώματα των εμβρύων. Είναι πλέον ευρέως παραδεκτό ότι τα μικροπλαστικά αποτελούν μια πραγματική απειλή για τον άνθρωπο και για τα φυσικά οικοσυστήματα διότι παραμένουν στο νερό και ρυπαίνουν τις θάλασσες και τους ωκεανούς μας για χιλιάδες χρόνια. Ο αριθμός τους στα θαλάσσια οικοσυστήματα έχει αυξηθεί με ταχείς ρυθμούς.

Στη χώρα μας, το Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Νερού «Νηρέας» του Πανεπιστημίου Κύπρου μελετά την παρουσία και συμπεριφορά των μικροπλαστικών σε σταθμούς επεξεργασίας αστικών λυμάτων. Επίσης, το Κέντρο Μελετών και Έρευνας ΑΚΤΗ αποκάλυψε την ανίχνευση μικροπλαστικών στις ακτές μας, με μέχρι και 4000 μικροπλαστικά ανά τετραγωνικό μέτρο ακτής, τα οποία ανιχνεύθηκαν τόσο στις τουριστικές ακτές της Κύπρου αλλά και σε απομακρυσμένες ακτές. Επίσης, το Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης ΚΥΚΠΕΕ αναδεικνύει συνεχώς το θέμα μέσα από τις δράσεις του στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Έρευνας, Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Περιβαλλοντική Ευαισθητοποίησης. Σημαντική είναι και η πρωτοβουλία των «Παραλιών χωρίς πλαστικό» που προωθήθηκε από τον Κυπριακό Οργανισμό Αειφόρου Τουρισμού που έρχεται να ενισχύσει τις προσπάθειες για αντιμετώπιση του σημαντικού αυτού προβλήματος.

Ήδη από το 2018 στην ευρωπαϊκή στρατηγική για τον περιορισμό των πλαστικών απορριμμάτων περιλαμβάνει μέτρα όπως:

· Οδηγία για τα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης και τα αλιευτικά εργαλεία

· Μέτρα περιορισμού της χρήσης μικροπλαστικών σε προϊόντα και αντιμετώπιση και μείωση της ακούσιας απελευθέρωσης μικροπλαστικών στο περιβάλλον

· Μέτρα για βιολογικά, βιοαποδομήσιμα και κομποστοποιήσιμα πλαστικά

· Νέοι κανόνες για τις λιμενικές εγκαταστάσεις υποδοχής για την αντιμετώπιση των θαλάσσιων απορριμμάτων.

Οι ανησυχίες σχετικά με την παρουσία και επίδραση των πλαστικών στο περιβάλλον οδήγησαν στην απόφαση σύναψης διεθνούς συμφωνίας (Resolution 14) της UNEA-5, για τη μείωση ή/και εξάλειψη της ρύπανσης από πλαστικά μέχρι φέτος το 2024, από εκπροσώπους 175 εθνών που έλαβαν μέρος στην πέμπτη σύνοδο της συνέλευσης περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνώνστο Ναϊρόμπι της Κένυας που έλαβε χώρα το 2022. Επίσης, η «κυκλική οικονομία» αποτελεί ένα από τους καλύτερους και οικονομικότερους τρόπους μείωσης των πλαστικών απορριμμάτων. Επίσης, η απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης αποτέλεσε πολύ σημαντική πολιτική της ΕΕ προς την αντιμετώπιση του προβλήματος των πλαστικών απορριμμάτων και των μικροπλαστικών. 

Είναι επιτακτική, λοιπόν, η ανάγκη να αντιμετωπίσουμε την ρύπανση αυτή στις πηγές της και να περιορίσουμε την παραγωγή των μικροπλαστικών και των πλαστικών απορριμμάτων γενικότερα. Οι επιχειρήσεις και οι βιομηχανίες που σχετίζονται με την παραγωγή και χρήση μικροπλαστικών και πλαστικών απορριμμάτων θα πρέπει υιοθετήσουν νέες πολιτικές χρήσης εναλλακτικών υλικών αντικαθιστώντας τις πλαστικές ύλες το συντομότερο δυνατόν. Ωστόσο, προτείνουμε να υιοθετηθούν συγκεκριμένες πολιτικές και στρατηγικές τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και να ενισχυθούν οι υφιστάμενες, για την αντιμετώπιση της σημαντικής αυτής περιβαλλοντικής πρόκλησης των μικροπλαστικών και της πλαστικής ρύπανσης. 

Μια «Εθνική Στρατηγική για την αντιμετώπιση της πλαστικής ρύπανσης και των μικροπλαστικών» όπως προτείνουμε θα μπορέσει να περιλάβει μέτρα σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, σε τοπική και εθνική κλίμακα για διάφορες παραγωγικές και κοινωνικές ομάδες, για βιομηχανίες, οργανισμούς και επιχειρήσεις, για τοπικές αρχές, δήμους και κοινότητες. Τα μέτρα που θα περιληφθούν θα πρέπει να είναι κατάλληλα στοχευμένα για να επιτυγχάνουν τα βέλτιστα αποτελέσματα με πολλαπλασιαστικά οφέλη. Μια τέτοια στρατηγική θα μπορούσε να περιληφθεί στις πρωτοβουλίες και προτάσεις της Κύπρου για τον τομέα του περιβάλλοντος στο πλαίσιο της Κυπριακής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2026.