Στις 26 Νοεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε με μεγάλη πλειοψηφία (483 υπέρ, 92 κατά, 86 αποχές) την έκθεσή του για την προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο. Παρότι το κείμενο δεν είναι νομοθετική πράξη, στέλνει ένα ισχυρό πολιτικό μήνυμα: τα δικαιώματα και η ευημερία των παιδιών πρέπει να προηγούνται των εμπορικών συμφερόντων των ψηφιακών πλατφορμών.

Γιατί έχει σημασία αυτή η ψηφοφορία;

1. Ξεκάθαρο μήνυμα για τα δικαιώματα των παιδιών

Οι ευρωβουλευτές ανταποκρίνονται σε μια πραγματικότητα όπου το 97% των νέων συνδέεται καθημερινά στο διαδίκτυο και οι περισσότεροι έφηβοι ελέγχουν το κινητό τους τουλάχιστον μία φορά την ώρα. Την ίδια στιγμή, ένας στους τέσσερις ανηλίκους παρουσιάζει “προβληματική” ή εθιστική χρήση smartphone.

Η έκθεση ζητά:

- Eλάχιστο όριο ηλικίας τα 16 έτη για πρόσβαση σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πλατφόρμες διαμοιρασμού βίντεο και “συντρόφους” τεχνητής νοημοσύνης.

- Για παιδιά ηλικίας 13–16 ετών, η πρόσβαση θα επιτρέπεται μόνο με γονική συναίνεση.

Αυτό είναι σημαντικό όχι γιατί αλλάζει άμεσα τους εθνικούς νόμους, αλλά γιατί θέτει ένα κοινό σημείο αναφοράς για μελλοντική δράση σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών. Αντανακλά επίσης τις απόψεις των πολιτών: πάνω από 9 στους 10 Ευρωπαίους θεωρούν επείγουσα προτεραιότητα την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο, ιδίως σε ότι αφορά τις επιπτώσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ψυχική υγεία, τον διαδικτυακό εκφοβισμό και το ακατάλληλο περιεχόμενο.

2. Μετατόπιση της ευθύνης από τις οικογένειες στις πλατφόρμες

Για χρόνια, μεγάλο μέρος του βάρους της προστασίας έπεφτε στους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και στα ίδια τα παιδιά. Η ψηφοφορία του Κοινοβουλίου μετατοπίζει την ευθύνη στις εταιρείες που σχεδιάζουν και κερδίζουν από τις ψηφιακές υπηρεσίες.

Οι ευρωβουλευτές ζητούν:

- Απαγόρευση των πιο εθιστικών λειτουργιών για ανηλίκους (ατελείωτη κύλιση, αυτόματη αναπαραγωγή, “τράβηγμα για ανανέωση”, μηχανισμούς επιβράβευσης, επιθετική “gamification”),

- Προεπιλεγμένη απενεργοποίηση άλλων εθιστικών λειτουργιών για κάτω των 18 ετών,

- Απαγόρευση συστημάτων προτάσεων με βάση την εμπλοκή για ανηλίκους (αλγόριθμοι που μεγιστοποιούν τον χρόνο παραμονής και τα κλικ),

- Αυστηρότερη αντιμετώπιση των “loot boxes” και παρόμοιων μηχανισμών τύπου τζόγου στα παιχνίδια,

- Ισχυρότερους περιορισμούς στη στοχευμένη διαφήμιση, το “kidfluencing” και τα παραπλανητικά σχεδιαστικά τεχνάσματα (dark patterns),

Συνολικά, αυτές οι προτάσεις αλλάζουν το πλαίσιο της συζήτησης: το πρόβλημα δεν είναι τα παιδιά που “δεν μπορούν να αποσυνδεθούν”, αλλά τα προϊόντα που σχεδιάζονται σκόπιμα για να τα κρατούν συνεχώς συνδεδεμένα.

3. Προετοιμασία για το επόμενο κύμα: τεχνητή νοημοσύνη και επαλήθευση ηλικίας

Η έκθεση κοιτάζει επίσης τους κινδύνους που οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί αρχίζουν μόλις τώρα να αντιλαμβάνονται:

- Εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) – deepfakes, εφαρμογές δημιουργίας γυμνού με ΤΝ, “σύντροφοι” και πράκτορες ΤΝ – που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για χειραγώγηση ή  κακοποίηση παιδιών,

- Την ανάγκη για πανευρωπαϊκά, φιλικά προς την ιδιωτικότητα συστήματα επαλήθευσης ηλικίας, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής επαλήθευσης ηλικίας και του μελλοντικού ευρωπαϊκού ψηφιακού πορτοφολιού ταυτότητας (European Digital Identity – eID).

Η βασική ιδέα είναι ότι η επαλήθευση ηλικίας πρέπει να γίνει ταυτόχρονα πιο αποτελεσματική και με σεβασμό προς την ιδιωτική ζωή των παιδιών.

Τα επόμενα βήματα

Επειδή πρόκειται για ιδίας πρωτοβουλίας, μη νομοθετική έκθεση, η ψηφοφορία δεν δημιουργεί από μόνη της νέους νόμους. Αντί αυτού:

- Καθορίζει τις προσδοκίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις επερχόμενες προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (όπως η Digital Fairness Act),

- Παρέχει ένα πολιτικό πλαίσιο για αυστηρότερη εφαρμογή του DSA (Digital Services Act – Κανονισμός για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες) και άλλων σχετικών κανόνων,

- Λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για εθνικές αρχές, ρυθμιστές, σχολεία και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που εργάζονται για την ασφάλεια των παιδιών στο διαδίκτυο.

Για τους πολίτες και τις οικογένειες – στην Κύπρο και σε όλη την ΕΕ – η ψηφοφορία στέλνει το μήνυμα ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επιδιώκει ένα ψηφιακό περιβάλλον όπου οι ανήλικοι μπορούν να μαθαίνουν, να επικοινωνούν και να ψυχαγωγούνται χωρίς να αντιμετωπίζονται ως στόχοι χειραγώγησης, εθισμού ή εμπορικής εκμετάλλευσης.

Αυτή η πρόσφατη ψηφοφορία δεν κλείνει τη συζήτηση για τη ψηφιακή ζωή των παιδιών – αλλά ανεβάζει σημαντικά τον πήχη για τον τρόπο με τον οποίο η Ευρώπη αναμένει από τον ψηφιακό κόσμο να αντιμετωπίζει τους νεότερους χρήστες του.